این کتاب، نخستین کتاب از یک سلسلهی پنججلدی پیرامون مهدویّت است. موضوعاتی که برای این سلسله در نظر گرفته شده، چنین است:
1. دیدگاه قرآن پیرامون مهدویّت (که همین کتاب، در بر دارد).
2. مهدویّت از دیدگاه اهل سنّت.
3. ولایت حضرت مهدی علیهالسلام .
4. مسألهی غیبت امام عصر علیهالسلام .
5. چگونگی دیدن حضرت بقیّةاللّه علیهالسلام به هنگام ولادت، بعد از آن و در عصر غیبت بر اساس ترتیب زمانی.
چهار کتاب دیگر، در مراحل مختلف تدوین و نشر قرار دارند.
کتاب «الرؤیة القرآنیّة» در دو باب تدوین شده است: باب اوّل: آیاتی که به طور مستقیم به وجود حضرت مهدی علیهالسلام دلالت دارند. باب دوم: آیاتی که غیرمستقیم (با تأویل یا تطبیق) به این موضوع دلالت میکنند.
نگارنده پس از مقدّمه، به معرّفی کتاب پرداخته است. موارد مطرحشده در مقدّمهی کتاب عبارت است از:
تأکید نصوص شرعی بر مسألهی مهدویّت، ضرورت شناخت عقاید اسلامی پیرامون مهدی موعود، ویژگیهای عقاید امامیّه پیرامون امام زمان، استناد توسّط عقل و نقل، قیام مصلح برای ایجاد اصلاحات اصیل، توضیح هویّت مصلح جهانی، مهدویّت و منطق توحیدی، انتظار به عنوان یکی از واجبات مسلمانان در عصر غیبت، لزوم اصلاح فردی و اجتماعی برای شخص منتظر، مهدی واسطهی فیض بین خداوند و مردم، محور گفتوگو و ملاک تشخیص اقوال، اشاره به پنج جلد دائرةالمعارف و موضوعات آن، توضیح روش کار واستفاده از نصوص دینی.
پس از آن، باب اوّل با موضوع «مسألهی مهدویّت در تنزیل آیات قرآنی» آمده که حدود دویست صفحه در بر دارد.
این باب، خود شامل دو فصل است:
فصل اوّل، آیاتی است که به وجود امام و غیبت ایشان اشاره میکند که آیات و نتایج برگرفته از آیات ذکرشده عبارتاند از:
1. آیهی 71 و 72 سورهی اسراء: دعوت عمومی مردم به پیروی از امام زمان خودشان. (ص 39ـ 49)
2. آیهی 7 سورهی رعد: سنّت الاهی ثابت یعنی ارسال هدایت کننده برای هر قوم. (ص 49ـ 53)
3. آیهی 89 سورهی انعام: موکّلان دین خدا، معرفی آنان و عصمت و طهارت موکّلان. (ص 53 ـ 64)
4. آیهی 124 سورهی بقره: امام هدایتکننده علاوه بر عصمت، از نسل ابراهیم است و مقام امامت غیر از مقام است. این آیه همچنین به معنی امام، مسؤولیّت امام، صفات امام و عصمت امام اشاره دارد. (ص 64ـ 81)
5 . آیهی 28 سورهی زخرف: استمرار وجود هدایتگری در ذریّهی حضرت ابراهیم تا روز قیامت. (ص 81 تا 85)
نویسنده در خاتمهی این فصل، نتیجه میگیرد که مطابق مفاد آیات مذکور، امام هدایتگر، به دستور خداوند، کسی جز حضرت مهدی نیست و این همان اصل اعتقاد به مذهب اهل بیت و شیعیان است.
فصل دوم: آیاتی است که به اقدامات و اصلاحات حضرت مهدی علیهالسلام بعد از ظهور اشاره میکند:
1. آیات 32 و 33 سورهی توبه، آیات 8 و 9 سورهی صف و آیهی 28
سورهی فتح: اتمام نور الاهی با ظهور اسلام به دست مؤمنان، غلبهی اسلام بر تمام ادیان، عدم تحقّق این وعده تا حال حاضر، بشارت به اقامهی دولت اسلامی جهانی، برپایی این دولت به وسیلهی جهاد، رهبری که باید خداوند اسلام را به دست او آشکار کند. (ص 90 تا 100)
2. آیهی 105 سورهی انبیا، آیهی 55 سورهی نور و آیهی 41 سورهی حج: جانشینی مؤمنان شایسته روی زمین و صفات وارثان زمین، منظور از جانشینی آنان در زمین (قدرتیافتن اسلام، برقراری امنیّت و از بین رفتن شرک)، از بین رفتن اختلافات در دین، برقراری جامعهای خالی از کفر و نفاق که تمام این ویژگیها در حکومت حضرت مهدی مصداق مییابد. (ص 100 تا 122)
3. آیهی 56 سورهی ذاریات: هدف خلقت انسان، عبادت خداوند است که تاکنون محقّق نشده و باید به محقّق شود. (ص 122 تا 150)
4. آیات 51 تا 54 سورهی مائده: پایان ارتداد از دین حق. (ص 150 تا 220)
باب دوم کتاب، آیات تأویلی و تطبیقی با موضوع مهدویّت را در بر دارد، که نزدیک به چهارصد صفحه به آن اختصاص یافته است.
این باب شامل دوازده فصل است:
فصل اوّل: مقامات حضرت مهدی و ویژگیهای او (ص 231 تا 261)
فصل دوم: ولادت و غیبت امام علیهالسلام (ص 266 تا 287)
فصل سوم: علل وقوع غیبت (ص 287 تا 316)
فصل چهارم: نتایج ایمان به حضرت مهدی در دورهی غیبت (ص 316 تا 352)
فصل پنجم: نتایج کشمکشها و درگیریها پیرامون حضرت مهدی در دورهی غیبت (ص 352 تا 363)
فصل ششم: روز پیروزی و جداشدن حق از باطل (ص 363 تا 392)
فصل هفتم: وظایف مؤمنان در عصر غیبت (ص 392 تا 424)
فصل هشتم: از بین رفتن ارتداد، تباهی و فساد توسّط حضرت مهدی (ص 424 تا 474)
فصل نهم: حتمیّت وقوع پیروزی حضرت مهدی (ص 474 تا 532)
فصل دهم: نشانههای عمومی ظهور حضرت مهدی (ص 532 تا 560)
فصل یازدهم: علائم یاری خداوند به حضرت مهدی (ص 560 تا 601)
فصل دوازدهم: ویژگیهای حکومت مهدی موعود (ص 601 تا 629)
در پایان این فصل، دلالتهای قرآنی را در شأن موضوع مهدویّت به صورت خلاصه آورده است. از آنجا که امامت یکی از اصول اساسی عقاید اسلام است و ضرورت وجود امام و لزوم هدایت به واسطهی او از نظر عقلی و نقلی به اثبات رسیده، نگارنده علّت بقای شیعه را در طول تاریخ، تحت تأثیر دو عامل اساسی یعنی قیام امام حسین علیهالسلام و امید به ظهور مصلح جهانی دانسته و به همین سبب به نگارش این کتاب پیرامون موضوع مهدویّت اقدام کرده است. خط اصلی کتاب، استفاده از آیات قرآنی با تفسیر اجتهادی (با تکیه بر تفسیرالمیزان) و نیز بهرهگیری از روایات برای ترسیم سیمای قرآنی حضرت مهدی علیهالسلام (با تکیه بر کتاب معجم احادیث الامام المهدی علیهالسلام ) است. امّا امتیاز ویژهی آن، تقسیم موضوعی آیات مهدویّت است، با توجّه به این نکته که در دیگر کتابها، غالبا آیات به ترتیب مصحف آمده است.
ویژگی تحلیلی کتاب، این فرصت را برای تمام پژوهشگران مباحث مهدویّت فراهم میآورد تا در قالب پژوهشی، روشمند، چشماندازی از مباحث مهدویّت را در قالب یک کتاب ببینند. نکتهای که برای بهرهگیری بهتر از اینگونه کتابها باید گفت، ضرورت تهیّهی نمایههای موضوعی در پایان کتاب است، که متأسّفانه این کتاب فاقد آن است. امید آنکه این نکته در چاپهای بعدی این کتاب، و نیز در دیگر کتابهای این سلسله ـ که هنوز منتشر نشدهـ مدّنظر قرار گیرد تا زمینهی گسترش معارف مهدوی و معرفت حضرت مهدی علیهالسلام ـ بر اساس آیات کتاب مبین، تحلیلهای عقلی و روایات ائمهی معصومین علیهمالسلام ـ فراهم آید. نیز ترجمهی کتاب به زبانهای دیگر (از جمله فارسی)، تلخیص کتاب در قالب جزوههای کمحجم و خوشخوان برای بهرهگیری بیشتر نسل جوان از اینگونه مباحث، پیشنهاد میشود، از آنرو که رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم معرفت امام زمان علیهالسلام را سبب رهایی از مرگ جاهلی دانسته است.
توفیق نویسنده و ناشر را در تداوم این جهاد مقدّس، از خدای تعالی خواهانیم. امید است که، شاهد انتشار دیگر کتابهای این سلسله باشیم.
* کارشناس ارشد زبان و ادبیات عرب، مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.